Modern eğitim anlayışı; mutlu, sağlıklı, üretken, uyumlu ve topluma yararlı bireyler yetiştirmek adına bireysel farklılıkları tespit edebilen ve öğrencilerin bireysel potansiyellerini ortaya çıkarabilen eğitim uygulamalarının önemi üzerinde durmaktadır. DTMM’ye dayalı geliştirilen Mizaç Temelli Eğitim ve Rehberlik yaklaşımı; doğuştan gelen, yaşam boyu değişmeyen, bireyin algı, motivasyon ve bakış açılarını belirleyen mizaç kavramını temel alarak bireysel farklılıkları tespit etmeyi ve bu farklılıklara uygun eğitim ve rehberlik yaklaşımı belirlemeyi olanaklı kılar.

Mizaç Temelli Eğitim ve Rehberlik Yaklaşımı, tam da bu noktada bireysel farklılıkları belirleyen en temel parametrenin “bireylerin yaşamdaki ana arayış ve davranışlarının altında yatan temel nedeni ifade eden ve eylemsel, duygusal, bilişsel yapılanmanın tamamını organize eden ve kişiliğin hiza/yapıtaşını oluşturan mizaç tipi” olduğunu öne sürüyor. Bu yaklaşım, mizaç tiplerini merkeze alan yaklaşımıyla, her bir öğrencinin “yaşamdaki algı önceliklerini, psikolojik ihtiyaçlarını, motivasyonlarını, yetenek, ilgi ve eğilimlerini, aynı zamanda olumsuzluğa açık riskli özelliklerini” tespit etmemizi sağlıyor.

Bütün ebeveynler çocuklarını daha iyi anlamak istiyor. Onlara verdiğimiz mesajların nasıl algılandığı ya da doğru algılanıp algılanmadığı çoğumuz için büyük bir soru halini alabiliyor. Stres anlarında ya da iletişime dayalı zorluklar yaşadığımız anlarda ‘nasıl davranmamız’ gerektiğine emin olamıyoruz. Ne yapsam olmuyor hissine alışıyoruz. Bu konuda her şeyden önce yetişkin bireyler gibi çocukların da kendi mizaçları olduğunu bilmek, kabul etmek gerekiyor. Hepimizin farklılıkları var. Aynı olaya bambaşka tepkiler verebiliyoruz aynı çocuklar gibi.

9 tip mizaç (Enneagram) modeli nedir?

9 Tip Mizaç Modeline göre her insan, dokuz farklı mizaç tipinden biri ile dünyaya gelir. Bu dokuz ayrı tipin hepsinin kendisine göre bir arayışı, yönelimi ve ihtiyaç dili vardır. Mizaç tipleri isimlerini, o mizaç tipindeki bireylerin en temel ihtiyaç ve arayışlarından alır.

Mizaç, karakter, kişilik aynı mıdır?

Mizaç (huy), doğuştan gelen ve yaşam boyu değişmeyen, kendine özgü algı, arayış, motivasyon ve potansiyelleri bulunan yapısal bir çekirdektir. Kişilerin yaşamdaki temel ihtiyaç, beklenti ve bakış açılarını belirler. Bu noktadan baktığımızda mizacı, bireylerin nesilden nesle aktarılan genetik kodunu barındıran DNA’ya benzetebiliriz. Nasıl ki DNA kişinin bedensel özellikleri de dahil vücuduyla ilgili tüm bilgiyi içeriyorsa, psikolojik DNA kabul edilebilecek mizaç da kişinin sergilemeye eğilimli olduğu tüm davranışsal, duygusal ve bilişsel özellikleri içerir.

Karakter, mizaç özelliklerinin kararlılık, belirginlik ve süreklilik göstermesiyle meydana gelir. Mizacı bir tohum olarak kabul edersek, karakteri ağacın kalın dallarına benzetebiliriz. Örneğin, mizacında öfkeli olma özelliği bulunan birinin, birçok durumda belirgin ve sürekli bir biçimde öfkeli davranışlar sergilemesi ve çevresindekiler tarafından “öfkeli biri” olarak tanımlanması, artık onun karakterine dair bir özelliktir.

Kişilik ise mizaç yapısının, cinsiyet, zekâ ve biyolojik etkenler gibi büyük oranda değişmeyen şartlar ve yaşadığı çevre, kültür, aile, aldığı eğitim, yaşanılan olaylar gibi kısmi olarak değişebilir şartların etkileşmesiyle kişilik meydana gelir. Mizaç kişiliğin yapısal zeminidir. Mizaç bir tohum, karakter ağacın kalın dalları ise; kişilik de ağacın tamamıdır diyebiliriz.

Mizaç tipini belirlemeden önce bu konu ile ilgili iki tane kavrama dikkat etmemiz gerekiyor. Bu iki kavramı net şekilde anladığımızda hem mizaç tipini bulmakta hem de o mizaç tipine göre davranış geliştirmek daha kolay hale geliyor.

Ana Mizaç ve Kanat Mizaç Kavramı

Ana mizaç: Kişinin baskın şekilde ve ağırlıklı olarak kullandığı mizaç tipidir. Bu mizaç tipi o kişinin ana mizacı olmaktadır. Bu aynı zaman da o kişinin ağırlıklı olarak kullandığı merkez ve bölüme de işaret eder. Örneğin bir kişinin ana mizacının 1 olması eylem/fizik merkezin akıl bölümünü daha baskın olarak kullanması anlamına gelmektedir.

Kanat mizaç: Her bir kişi; temel mizaç tipine ek olarak az da olsa bir başka mizaç tipinin özelliklerinden etkilenir. Kişinin ana mizacının yanında az da olsa etkilendiği bu mizaca kişinin kanat mizacı diyoruz. Kişide bu kanat mizacın etkisi yüksek veya düşük düzeyde olabilir. Kanat mizaç etkisi, temel mizaç tipine çeşitlilik ve zenginlik katar. Bu modele göre her bir birey; baskın olan temel mizaç tipi ile ondan daha az etkili olan bir diğer mizaç tipinin kendine özgü karışımından oluşur. Her bireyin ana mizacının yanında bir kanat mizacı bulunur.

Herbir mizaç bir rakamla sembolize edilir. Bunlar bir çemberde aşağıdaki gibi konumlanmış olarak gösterildiğinde; herbir “mizacın/rakamın” sağındaki veya solundaki “mizaç/rakam” o mizacın muhtemel kanadıdır.

STRES VE RAHAT HALLERINDE SERGİLENEN TUTUMLAR

Bireyler; baskı altında kaldıklarında ve olumsuz etkilere uzun süre maruz kaldıklarında doğal tutumlarından daha faklı bir tutum sergilerler. Bu tutumlar bireyin var olan stres faktörleri ile bir tür baş etme biçimidir.

Yine her bir kişi olumlu ve rahatlatıcı şartlarla etkileşim içine girdiğinde genel tutumundan daha olumlu bir tavır sergiler.

Stres hattı:

Her birey baş edemeyeceği ölçüde stres ile karşılaştığında, ana mizacından farklı olan bir mizaç durumunun sağlıksız halini sergiler. Buna bireyin “stres hattı” denilmektedir. Birey stres hattında gittiği mizacın ‘‘sağlıksız’’ halini sergiler.

Stres durumu ve stres hattı ile kastedilen şey; bireyin ana mizacının imkanlarını kullandığı halde muhatap olduğu stres nedenleriyle baş edememesi ve bunları değiştirememesi halidir. Bir başka ifade ile kişinin temel mizaç yapısının imkan ve özelliklerinin stres nedenleri karşısında yetersiz ve işlevsiz kalması nedeniyle başka bir mekanizma ile cevap verme durumudur.

Bireyin streste iken sergilediği tavır ve tutum, aslında hayatta en hoşlanmadığı tutum ve tavırdır. Örneğin “9” mizaç yapısındaki bir birey; uyum, sükûnet ve huzur arar. uyuşmazlık, çatışma, muhalefet ve gerilimden kaçınır. Ancak bu birey belli bir stres ve baskı altında kaldıktan sonra en çok kaçındığı şey olan uyumsuzluk, inatlaşma, muhalif davranma ve çatışma (yani streste sergilenen “6” mizaç yapısının sağlıksız halini) tavrını sergiler.

Rahat hattı:

Yine her bir birey, kendini rahat ve dingin durumda hissettiğinde ana mizacından farklı bir mizaç durumunun sağlıklı halini sergiler. Buna da bireyin “rahat hattı” denilmektedir. Birey rahat ve dingin olduğunda gittiği mizaç tipinin sağlıklı halini sergiler.

Burada rahatlama durumu ile kast edilen şey; bireyin temel arayışı konusunda kısmen de olsa tatmin olması ve temel korku ve kaçınmaları konusunda kendini güvende hissetmesidir. Bu durumda birey, benlik bütünlüğünü sürdürmek amacıyla kullandığı mekanizmaları geriye çeker ve ana mizacında olmayan bir kısım olumlu tutumları sergileme imkanı bulur.

Bireyin rahat/dingin durumda sergilediği tavır ve tutum da aslen “en çok ihtiyaç duyduğu ve kendisini tamamlayıp geliştirecek olan bir haldir. Örneğin “9” mizaçlı bir birey; rahat ve dinginlik  durumunda eksikliğini duyduğu ve kendisini tamamlayıcı nitelikleri içeren “hedefine odaklanma, azim, şevk ve hedefine varıncaya kadar çalışıp-çabalama tavrı”nı (yani “3” mizaç yapısının sağlıklı halini) sergiler.

Buna karşın kendini güvensiz, huzursuz, kaygılı hissettiği durumlarda ise hiç olmak istemediği şey olan “3” mizaç yapısının sağlıksız halini sergiler. Yani “yalan ve hileye başvuran, bencil, sadece kendi çıkarını düşünen, saldırgan ve hırçın bir tavır” içine girer.

Kişinin stres halinde sergilediği sağlıksız mizaç tutumu ile rahat/dingin halde iken sergilediği sağlıklı mizaç tutumu genellikle geçicidir. Ancak gerek stres durumunun gerek rahatlık ve dinginlik durumunun sürekliliği oranında bu geçici tutumlar kısmen de olsa süreklilik kazanabilir.

Dokuz Mizaç Tipleri nelerdir?

DTM1: Kusursuzluğu arayan mizaç tipi/ Mükemmeliyetçi

DTM2: Duyguları hissetmeyi arayan mizaç tipi / Yardımsever

DTM3: Hayran olunacak kendilik imajı arayan mizaç tipi / Başarı odaklı

DTM4: Duyguların anlamını arayan mizaç tipi  / Traji romantik

DTM5: Bilginin anlamına ulaşmaya çalışan mizaç tipi /Araştırmacı

DTM6: Entelektüel dinginlik arayan mizaç tipi/ Sorgulayıcı

DTM7: Keşfetmenin hazzını arayan mizaç tipi/ Maceracı

DTM8: Mutlak güç arayan mizaç tipi / Güçlü lider

DTM9: Fiziksel (Duyumsal- Hareketel) konfor arayan mizaç tipi/ Barışçı, uyumlu

Genel çerçevede öne çıkan özellik ve davranış modelleri ile bu mizaç tiplerini incelersek şunları söyleyebiliriz;